VATHEK; ABBASİ HALİFESİ VASIK-BİLLAH HAKKINDA GOTİK - ORYANTALİST BİR FANTAZYA

 Vasık- Billah , Abbasi Halifelerinden Mu'tasım-billâh'ın oğlu ve Harun Reşîd'in torunu 9.Abbasi Halifesidir. Dönemide bölgesel isyanlara uğramıştır. Devlet adamlarının önemli kısmı İnak et-Türkî, Eşnâs et-Türkî ve Boğa el kebîr gibi Türk kökenlidir. Kadıl kudat İbn Ebu Duâd'dan etkilenmiş ve döneminin sonuna kadar mihne olayları devam etmiştir. Mihne olayına karşı gelen dedesi muhaddis Ahmed b. Nasr el-huzai ile tartışmış ve onu bizzat öldürmüştür. İmam-Şafii hz. ve bazı talebeleri halku'l-Kur'an ve rü'yetullah gibi kelami konularda sorgulanmış olumsuz cevap verenler tevkif edilmiş veya öldürülmüştür. Hz. İmâm-ı Ahmed b. Hanbel Vasık'ın ölümüne kadar derslerine ara vermek durumunda kalmıştır. Döneminin sonuna doğru pişman olup mihne olayına son verdiği söylemektedir. 

Gelelim kitaba; Vathek, Abbasî halifesi vasık billah'ı karakterize eder. İngiliz fantezist ve roman yazarı William Bleckford'un oryantalist bakış açısıyla cin, cüce, iblis, ifrit ve şeytan gibi gotik karakterlerle absürd olayları yoğurup kaleme aldığı bu eser tarihi gerçeklikten oldukça yoksun ve edebi olarakta vasat bir kitaptır. Elbette gotik tarzda gerçeklik aramak çok mantıklı görünmüyor ama sonuçta burada ilham alınan karakter gerçek bir karakterdir. Batıda hayal edilen doğu tahayyülü; ihtişamlı haremler, sayısız cariyeler, abartılı sayıda yemek ve içecekler kısacası doğu hakkındaki yaygın yanlış algılamalar kitapta rahatça görülebilir. Kitap bu yüzden batıda ve doğuda İslam ve halifelik hakkında yanlış kanaatler uyandırabilecek nitelikte olup ancak sağlam bir dini ve kültürel altyapıyla birlikte okunmalı. 

Vathek karakteri beş gününü beş ayrı odada beş farklı duyusunu tatmin etmek için ayıran zevkü sefaya düşkün, sarhoş ve sefil bir Halifedir. Bilinmemesi gerekenleri bilmek için klasik gotik romanlarda olduğu gibi ruhunu şeytana satmış ve şeytanın oyuncağı olmuştur. İdris Şafiî gibi kendisine gelen ulemayı ve sufileri tahkir etmiş onların getirdikleri hediyelere (Kabe-i muazzamanın süpürgesi, tezyinli mushaflar vb.) rağbet etmemiştir. Buradan Halife Vathek'in mutezileye mensup olduğu ve ehli sünnet alimlerine eziyet ettiği çıkarılabilir.

 Kitapta Şöyle sesleniliyordu Vathek'e “Doğru yolu kaybetmiş Hükümdar! Tanrı’nın sayısız kulunu himayene emanet ettiği sen,görevini böyle mi yerine getiriyorsun?Günahların çoktan tamamlandı, şimdi cezanı çekmeye mi gidiyorsun?... Şu dakika sana verilen son şans: çirkin amacından vazgeç, geri dön.. tebaana karşı adaletli davran, Peygamber’in(sav) elçilerine saygılı ol.'' Vathek bu son ihtarlara rağmen sapkınlığından ısrar etti ve yok oldu. 

Yazar, Kitapta şarkiyatçılara has bir üslupla Halife Vathek karakterine o kadar hayali, absürt ve aykırı fiiller yükliyor ki sanki 'kim İslam halifesi olamaz?' sorusunun cevabını anlattığı hissini veriyor. Halife Vasıka atıfta isabetli anlatılar olsa bile İslam ve halifelik gibi konularda daha çok yanlış anlaşılmalara neden olabilecek bir kitap. İlla gotik güzel bir kitap okumak istiyorum diyenlere Matthew Gregory Lewis'in Şeytanın Gizli Yüzü isimli eserini ve the monk isimli sinema uyarlamasını tavsiye ederim.

Kitaptan;

"Bu yaşlı adam harfleri kolaylıkla okudu ve kelimesi kelimesine şu şekilde açıkladı: "Biz, iyi olan her şeyin yapıldığı yerde dövüldük; Biz, her şeyin harikulade ve dünyanın en büyük hükümdarlarına layık olduğu bir ülkenin en alelade parçalarıyız." S,24.

"Vay haline bilmemesi gerekeni bilmek isteyenin, gücünü aşan işlere girişen gözü pek kişinin!" S,33.

"Budala faniler! En yüce olanın buyruklarını anlayamadan gerçek dışı şeylere kendilerini işte böyle kaptırdılar." S,176.

“Konuş,” dedi,“ Neredeyiz? Yanan kömürleri karıştıran şu hortlakları görmüyor musun?
Münker ve Nekir bizi ateşin içine atmaya mı geldi? O ölümcül köprü, sularının durgunluğuyla belki de asırlarca durmadan içinde batmaya mahkûm olduğumuz dipsiz kuyuyu bizden saklayan bu gölün üstünden mi geçiyor?” S,141.

talha kavas